Tajemnica przedsiębiorstwa – sposób ochrony istotnych aktywów przedsiębiorcy
Podstawową regułą systemu własności intelektualnej jest rozdzielenie idei i ich sposobu wyrażenia. Mówi się, że idee są wolne, nie podlegają zawłaszczeniu. Ochronie podlega natomiast (upraszczając) sposób wyrażenia idei, o ile spełnione są ustawowe przesłanki przyznania takiej ochrony. Jak to się ma do ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa?
System własności intelektualnej zasadniczo dzieli się na własność przemysłową, która obejmuje m.in. patenty na wynalazki, prawa ochronne na wzory użytkowe i prawa ochronne na znaki towarowe, oraz na prawo autorskie. Trzeba pamiętać, że prawa własności intelektualnej mają charakter terytorialny, co oznacza, że dany wynalazek bądź utwór może spełniać przesłanki udzielenia patentu bądź ochrony prawnoautorskiej w państwie X, ale niekoniecznie spełnia przesłanki w państwie Z i w konsekwencji nie uzyska tam patentu bądź ochrony prawnoautorskiej. Podobnie rzecz się ma ze znakiem towarowym – jest on chroniony tylko tam, gdzie został zarejestrowany (np. jeżeli zarejestrowaliśmy znak towarowy w Polsce, to jest on chroniony tylko w Polsce, jeżeli zarejestrowaliśmy unijny znak towarowy, to jest on chroniony w całej Unii Europejskiej, ale już nie poza nią).
Przedsiębiorców nie trzeba już raczej przekonywać o zasadności rejestracji znaku towarowego, niezależnie od używania firmy (pisaliśmy o tym w artykule Znak towarowy i firma – różnice i podobieństwa). Znak towarowy identyfikuje towar bądź usługę konkretnego przedsiębiorcy, pozwala odróżnić towary bądź usługi przedsiębiorcy od konkurenta. Znakiem towarowym może być rysunek, melodia, sygnał dźwiękowy (w przypadku unijnych znaków towarowych dopuszczono także możliwość rejestracji multimedialnych znaków towarowych). Czas trwania prawa ochronnego na znak towarowy wynosi 10 lat od daty zgłoszenia znaku towarowego w Urzędzie Patentowym i może, na wniosek uprawnionego, zostać przedłużony na kolejne okresy dziesięcioletnie.
Choć uzyskanie patentu często może być długotrwałe i skomplikowane, to przedsiębiorcy również poszukują tej formy ochrony. Patenty są udzielane – bez względu na dziedzinę techniki – na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania. Czas trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym.
Jeżeli chodzi o prawo autorskie, to przedmiotem ochrony jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposoby wyrażenia. Inaczej niż w przypadku patentu bądź znaku towarowego, uzyskanie ochrony prawnoautorskiej nie wiąże się z obowiązkiem rejestracji. Prawo autorskie wyraźnie stanowi, że idee, odkrycia, procedury, metody i zasady działania ani koncepcje matematyczne nie są chronione. Wykorzystanie pomysłu, ale przy innym sposobie jego wyrażenia nie będzie naruszeniem prawa autorskiego (o czym pisaliśmy w artykule Pomysł na utwór czy utwór z pomysłem?) Ochrona prawnoautorska, upraszczając, gaśnie wraz z upływem 70 lat od śmierci twórcy.
Zdarza się, że istotne gospodarczo wytwory nie spełniają przesłanek ochrony prawem autorskim bądź prawami własności przemysłowej. Czasami przedsiębiorca świadomie decyduje o tym, by pewnych wytworów nie poddawać sformalizowanej ochronie. W takiej sytuacji należy rozważyć, czy spełnione są przesłanki uznania ww. wytworów za tajemnicę przedsiębiorstwa w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (patrz artykuł Trudniejsza ochrona tajemnic przedsiębiorstwa w relacjach handlowych). Tajemnicą przedsiębiorstwa, w skrócie, mogą być wszelkie, techniczne bądź nietechniczne, organizacyjne, handlowe informacje bądź dane tak długo, jak długo pozostają tajemnicą – stan poufności jest bowiem kluczową przesłanką ochrony prawnej. Sztandarowym przykładem jest „przepis” na Coca-Colę: krążą legendy na temat różnych zabezpieczeń dostępu do receptury tego napoju.
Warto zaznaczyć, że inaczej niż w przypadku praw własności przemysłowej bądź praw autorskich, tajemnica przedsiębiorstwa jest co do zasady chroniona przez czas nieograniczony (tak długo, jak długo istnieje stan poufności). Nie ma obowiązku rejestracji tajemnicy przedsiębiorstwa, a jej zakres przedmiotowy jest również nieograniczony.
dr Monika A. Górska, praktyka własności intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy
