prawo międzynarodowe | Co do zasady

W umowach z zagranicznymi kontrahentami postanowienia o jurysdykcji sądów właściwych do rozstrzygania sporów są standardem, jednak ich sporządzaniu towarzyszy czasem rutyna i brak głębszej refleksji. Może to prowadzić do poważnych problemów, jeżeli do sporu nieoczekiwanie dojdzie. W oparciu o nasze doświadczenie podpowiadamy, jak uniknąć najgorszych błędów.

Wobec wielu podmiotów – głównie rosyjskich – obowiązują surowe sankcje gospodarcze zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym. Po wejściu w życie ustawy sankcyjnej (czyli ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego) szczególnego znaczenia nabrała polska lista sankcyjna prowadzona przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, którą po raz pierwszy opublikowano 26 kwietnia. Cel jej utworzenia jest jasny: przeciwdziałanie wspieraniu agresji Rosji na Ukrainę. Mimo to kryteria wpisu na listę nie są jednoznaczne, a sam przebieg postępowania w przedmiocie wydania decyzji istotnie ogranicza prawa jednostki do obrony przed niesłusznym wpisem. Na listę łatwo mogą bowiem trafić także polskie podmioty.

Do tej pory obowiązek przestrzegania unijnych sankcji gospodarczych wynikał bezpośrednio z przepisów rozporządzeń, w szczególności rozporządzenia 833/2014 oraz rozporządzenia 765/2006 zawierających środki ograniczające względem podmiotów rosyjskich i białoruskich, ale naruszenie zakazów nie podlegało karom. Sytuacja ulegnie zmianie, ponieważ w Sejmie procedowany jest projekt ustawy o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego.

Federacja Rosyjska nie pozostaje bierna wobec nałożonych na nią sankcji. Rosja w ramach odwetu (retaliacji) nałożyła własne sankcje na państwa zachodnie oraz zapowiada nacjonalizację majątków spółek kończących lub zawieszających swoją działalność na jej terytorium. Nie wyczerpuje to jeszcze jednak jej arsenału i być może niedługo dojdzie do kolejnych działań Federacji Rosyjskiej na arenie międzynarodowej sprowadzających się do kwestionowania legalności środków, którymi uderzono w rosyjską gospodarkę.

Dzień 24 lutego 2022 r., w którym wojska rosyjskie bezprawnie wtargnęły na terytorium Ukrainy, okazał się początkiem testu europejskiej solidarności, a także odporności europejskiej ekonomii. W skali makro pojawił się ogromny znak zapytania – czy europejska gospodarka może funkcjonować bez rynków wschodnich? W skali mikro przedsiębiorcy stają przed dylematami, jak postępować z kontrahentami z tego regionu, w szczególności w obliczu zawartych wieloletnich kontraktów, które znajdują się w zaawansowanym stadium realizacji.

Przedsiębiorcy będą odpowiadać prawnie za brak należytej staranności w zapobieganiu naruszeniom praw człowieka, do których dochodzi w ich łańcuchach dostaw. 23 lutego br. Komisja Europejska opublikowała długo oczekiwany projekt dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w obszarze zrównoważonego rozwoju.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał 21 grudnia 2021 r. długo oczekiwany wyrok w sprawie wykładni unijnego rozporządzenia blokującego (rozporządzenie Rady (WE) nr 2271/96 z dnia 22 listopada 1996 r.) w sprawie Bank Melli Iran przeciwko Telekom Deutschland GmbH (C-124/20). Chociaż rozstrzygnięcie nie rozwiewa wszystkich wątpliwości, to niewątpliwie wskazuje kierunek interpretacji i dowodzi, że nawet nieidealne przepisy trzeba stosować.

9 września 2021 r. wchodzi w życie przekształcone rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/821 z dnia 20 maja 2021 r. ustanawiające unijny system kontroli wywozu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu produktów podwójnego zastosowania. Zastępuje ono rozporządzenie (WE) nr 428/2009, które było już kilka razy aktualizowane, aby uwzględnić nowe wyzwania technologiczne, w tym związane z bezpieczeństwem cybernetycznym i prawami człowieka. Jakie kluczowe zmiany wprowadza nowe rozporządzenie?

Zgodność z przepisami dotyczącymi kontroli eksportu stanowi rosnące wyzwanie dla podmiotów uczestniczących w międzynarodowym obrocie towarami lub świadczących transgraniczne usługi. Nie ma przy tym znaczenia wielkość przedsiębiorstwa. Międzynarodowe korporacje podlegają tym samym ograniczeniom i konsekwencjom ich naruszenia jak przedsiębiorcy prowadzący indywidualną działalność lub osoby fizyczne. Każdy uczestnik obrotu musi sam ustalić, czy planowany przez niego eksport produktów, technologii lub usług wymaga uzyskania zezwolenia lub dopełnienia innych formalności niezbędnych, by nie narazić się na straty finansowe lub odpowiedzialność karną. 

Autonomiczne pojazdy będą istotną częścią mobilności przyszłości. Już teraz samochody mogą w wielu sytuacjach odciążyć kierowcę, a sektor badań i rozwoju pojazdów autonomicznych przeżywa rozkwit. Firmy inwestują w technologię czujników i uczenia maszynowego, tworząc programy pilotażowe w celu testowania pojazdów samojezdnych na 4 i 5 poziomie automatyzacji. Eksport niektórych z tych technologii może podlegać ograniczeniom ze względu na potencjalne zastosowanie militarne.

7 grudnia 2020 r. Rada UE przyjęła decyzję i rozporządzenie ustanawiające globalny system sankcji za naruszenia praw człowieka. Na jego podstawie UE będzie mogła nakładać sankcje na osoby, podmioty i organy, które biorą udział lub są odpowiedzialne za poważne pogwałcenia i naruszenia praw człowieka na całym świecie – niezależnie od tego, w którym miejscu na świecie dojdzie do takich działań. Unijni przedsiębiorcy aktywni na rynku globalnym powinni jak najszybciej dostosować wewnętrzne systemy zgodności i uwzględnić kwestie praw człowieka przy projektowaniu swoich łańcuchów dostaw.

Każda sprawa wniesiona w trybie Konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę wymaga ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka. Pojęcie miejsca zwykłego pobytu ma zatem kluczowe znaczenie dla funkcjonowania samej Konwencji. Pomimo to nie zostało ono zdefiniowane ani w Konwencji, ani w rozporządzeniu Bruksela II bis mającym zastosowanie w stosunkach między państwami członkowskimi UE.