Przedawnienie roszczeń odszkodowawczych | Co do zasady

Postanowieniem z 24 sierpnia 2010 r. (sygn. akt III CZP 4/10) Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów przekazał pełnemu składowi Izby Cywilnej do rozpoznania zagadnienie prawne przedstawione przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. We wniosku z 8 stycznia 2010 r. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wniósł o podjęcie uchwały w budzących duże rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych sprawach odszkodowawczych przeciwko Skarbowi Państwa z tytułu nieważnych decyzji administracyjnych (przede wszystkim nacjonalizacyjnych z okresu PRL).

Rozbieżności w orzecznictwie dotyczącą sposobu obliczania terminu przedawnienia tych roszczeń w sprawach, w których nieważność decyzji administracyjnych została stwierdzona po 1 września 2004 r., tj. po wejściu w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692). Do czasu wejścia w życie tej ustawy obowiązywał przepis art. 160 § 6 Kodeksu postępowania administracyjnego, zgodnie z którym 3-letni termin przedawnienia na dochodzenie takich roszczeń przed sądem cywilnym liczony był od daty decyzji nadzorczej, stwierdzającej nieważność wadliwej decyzji administracyjnej. Jeżeli zatem decyzja np. nacjonalizacyjna została wydana nawet dawno temu (np. w latach 50.), to nie istniało ryzyko podniesienia przez Skarb Państwa zarzutu przedawnienia roszczenia, gdyż termin na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych liczony był dopiero od decyzji nadzorczej, stwierdzającej wadliwość nacjonalizacji.

Z dniem 1 września 2004 r. przepis art. 160 k.p.a. został uchylony i w zakresie przedawnienia roszczeń odszkodowawczych zastosowanie miał art. 442 Kodeksu cywilnego (obecnie art. 442¹ Kodeksu cywilnego), zgodnie z którym roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej bezprawną decyzją administracyjną przedawnia się z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, jednakże nie później niż z upływem 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Ponieważ zdarzeniem wyrządzającym szkodę jest wadliwa decyzja administracyjna, terminy przedawnienia należy liczyć od daty jej wydania. Oznacza to, że roszczenia odszkodowawcze z tytułu nieważnych decyzji nacjonalizacyjnych uległy przedawnieniu z upływem 10 lat od ich wydania, bez względu na datę nadzorczego stwierdzenia ich nieważności. Tak też orzekały niektóre sądy powszechne.

Co prawda ustawa z 17 czerwca 2004 r. zawiera przepis przejściowy (art. 5), zgodnie z którym do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem jej wejścia w życie stosuje się dotychczas obowiązujący art. 160 k.p.a., jednak orzecznictwo sądowe nie było zgodne, co należy przez to rozumieć – czy zdarzeniem prawnym jest sama decyzja administracyjna, czy też dopiero stwierdzenie jej nieważności może być rozumiane jako stan prawny otwierający drogę do skutecznego dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przed sądem powszechnym. Bez stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej nie można bowiem wystąpić do sądu powszechnego o odszkodowanie (niedopuszczalność drogi sądowej), natomiast jej stwierdzenie po upływie 10 lat od wydania miałoby taki skutek, że roszczenie odszkodowawcze, nim mogłoby być skutecznie dochodzone, byłoby już przedawnione.

Takie rozumienie przepisów prawa oznaczałoby, że roszczenia byłych właścicieli znacjonalizowanych nieruchomości, wobec których stwierdzenie nieważności wadliwych orzeczeń nacjonalizacyjnych nastąpiło po 1 września 2004 r., byłyby już dawno przedawnione i bez szans na skuteczne dochodzenie przed sądami powszechnymi.

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wystąpił więc o rozstrzygnięcie powyższych wątpliwości, mających duże znaczenie dla byłych właścicieli znacjonalizowanych nieruchomości w całej Polsce i ich spadkobierców, poszkodowanych bezprawnymi aktami nacjonalizacji.

Skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, któremu przekazano zagadnienie prawne przedstawione przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, uznał, że znaczenie dla praktyki sądowej uzasadnia przedstawienie sprawy pełnemu składowi Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.