Polskie górnictwo węgla kamiennego czeka na decyzję KE w sprawie notyfikacji programu restrukturyzacji | Co do zasady

W dniu 4 marca 2015 r. Polska dokonała notyfikacji programu restrukturyzacji polskiego górnictwa węgla kamiennego. Wniosek Polski nie został jeszcze rozpoznany przez Komisję Europejską. Pozytywna decyzja Komisji stoi jednak pod znakiem zapytania.

Program restrukturyzacji polskiego górnictwa węgla kamiennego opiera się na nowelizacji ustawy z dnia 7 września 2007 r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego, która przed zmianą nazywała się ustawą o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego w latach 2008-2015. Znowelizowane przepisy ustawy, poza (jak dotychczas) kwestiami związanymi z likwidacją zakładów górniczych, regulują również zasady restrukturyzacji zatrudnienia w likwidowanych kopalniach.

Restrukturyzacja wspierana z dotacji budżetowych

Podstawowym założeniem programu jest wsparcie procesu likwidacji kopalń poprzez dotacje budżetowe skierowane do przedsiębiorstwa górniczego, którego podstawowym przedmiotem działalności jest prowadzenie likwidacji kopalni, zabezpieczenie kopalń sąsiednich przed zagrożeniem wodnym, gazowym oraz pożarowym (w trakcie i po zakończeniu likwidacji kopalni), zagospodarowywanie majątku likwidowanej kopalni i zbędnego majątku przedsiębiorstwa górniczego, a także tworzenie nowych miejsc pracy, w szczególności dla pracowników likwidowanej kopalni. Przedsiębiorstwem takim jest Spółka Restrukturyzacji Kopalń S.A. (SRK).

Dotacje budżetowe mają być przyznawane pod warunkiem rozpoczęcia likwidacji kopalń przed 1 stycznia 2016 r. Ze środków pochodzących z dotacji budżetowych naprawiane mają być również szkody wywołane ruchem zlikwidowanego zakładu górniczego. Jeśli rozpoczęcie procesu likwidacji kopalni nastąpi po 1 stycznia 2016 r., finansowanie takiego procesu odbywać się będzie na zasadach ogólnych ze środków pochodzących z funduszu likwidacji zakładu górniczego.

Zgodnie z przyjętymi przepisami przedsiębiorstwa górnicze mogą przed 1 stycznia 2016 r. zbyć nieodpłatnie na rzecz SRK kopalnię, zakład górniczy lub jego oznaczoną część, prowadzące wydobycie węgla kamiennego lub roboty górnicze, w celu przeprowadzenia ich likwidacji. Samo zbycie kopalni jest równoznaczne z podjęciem decyzji o rozpoczęciu jej likwidacji, która będzie finansowana ze środków pochodzących z dotacji budżetowej. Program restrukturyzacji przewiduje jednak możliwość dalszej odsprzedaży zakładu górniczego lub jego zorganizowanej części nieodpłatnie nabytej od przedsiębiorstwa górniczego.

Dodatkowo przewiduje się, że przychody z tytułu nabycia przez SRK kopalni, zakładów górniczych lub ich oznaczonych części z przeznaczeniem do likwidacji nie będą stanowić przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Przedsiębiorstwa górnicze, które dokonają zbycia kopalń przeznaczonych do likwidacji, będą z kolei mogły zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu wartość początkową środków trwałych w części niepokrytej sumą odpisów amortyzacyjnych wchodzących w skład takiej kopalni, zakładu górniczego lub jego oznaczonej części.

Płatne urlopy i odprawy dla pracowników

Z dniem nabycia kopalń lub zakładów przeznaczonych do likwidacji SRK wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki wynikające z obowiązujących ustaw i konieczne do kontynuowania działalności wydobywczej w takich kopalniach i zakładach. W szczególności SRK staje się stroną umów użytkowania górniczego oraz dysponentem koncesji na prowadzenie działalności regulowanej. Dodatkowo SRK staje się podmiotem odpowiedzialnym z tytułu szkód górniczych wynikających z działalności przejmowanych kopalń i zakładów. Przejęcie kopalń łączy się również ze wstąpieniem przez SRK do stosunków pracy z pracownikami zatrudnionymi w przejmowanych kopalniach.

Program restrukturyzacji przewiduje również oddzielny system restrukturyzacji zatrudnienia w likwidowanych kopalniach, bazujący na dobrowolnych płatnych urlopach górniczych oraz urlopach dla pracowników zakładów przeróbki węgla, a także na jednorazowych odprawach pieniężnych. Z systemu urlopów będą mogli skorzystać określeni pracownicy likwidowanych kopalń, który mają staż pracy uprawniający ich do przejścia na emeryturę bezpośrednio po zakończeniu urlopu. Urlopy mają trwać nie dłużej niż cztery lata, a w ich trakcie pracownik uprawniony będzie do świadczenia socjalnego w wysokości 75% miesięcznego wynagrodzenia obliczonego jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.

Jednorazowa odprawa pieniężna przysługiwać ma z kolei pracownikom, z którymi w 2015 r. rozwiązana zostanie za porozumieniem stron umowa o pracę. Aby skorzystać z odprawy, pracownicy tacy musieli być w dniu 1 stycznia 2015 r. zatrudnieni w zakładzie przeróbki mechanicznej węgla przez okres nie krótszy niż 5 lat albo na powierzchni kopalni; muszą też mieć co najmniej 5-letni staż pracy w przedsiębiorstwie górniczym. Pracownikom takim przysługiwać ma odprawa w wysokości 12-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z pierwszego półrocza roku poprzedzającego rozwiązanie umowy o pracę w kopalni, w której pracownik był zatrudniony.

Restrukturyzacja zatrudnienia oraz pokrycie bieżących strat produkcyjnych SRK w likwidowanej kopalni, zakładzie górniczym lub jego oznaczonej części finansowane być mają przez SRK z dotacji budżetowej. Podstawą przyznania środków przeznaczonych na wypłatę jednorazowych odpraw pieniężnych wypłacanych pracownikom likwidowanej kopalni, zakładu górniczego lub jego oznaczonej części oraz środków na pokrycie bieżących strat produkcyjnych SRK ma być umowa zawarta między ministrem właściwym do spraw gospodarki a SRK.

Za publiczne pieniądze można likwidować, ale restrukturyzować już nie

Regulacje unijne co do zasady sprzeciwiają się udzielaniu pomocy publicznej. Wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca konkurencję lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi. Od tej generalnej zasady przewiduje się jednak wyjątki pozwalające m.in. na wsparcie niżej rozwiniętych regionów, projektów szczególnie istotnych z punktu widzenia państw członkowskich oraz projektów kulturalnych i zachowanie dziedzictwa kulturalnego. Ponadto przewiduje się, że inne kategorie pomocy mogą być uznane za dopuszczalne na podstawie decyzji Rady podejmowanej na wniosek Komisji Europejskiej.

W ramach jednej z takich decyzji (decyzja Rady z 10 grudnia 2010 r. w sprawie pomocy państwa ułatwiającej zamykanie niekonkurencyjnych kopalń węgla) skierowany został wniosek o notyfikację polskiego programu restrukturyzacyjnego. Obowiązek notyfikacji wynika z art. 108 TFUE, który nakłada na państwa członkowskie obowiązek uprzedniego informowania Komisji o planach przyznania pomocy. Po dokonaniu notyfikacji Komisja ocenia, czy dana pomoc może być uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym. Od decyzji Komisji przysługuje skarga do Trybunału Sprawiedliwości UE.

Mając na uwadze treść przywołanej powyżej decyzji Rady oraz założenia programu restrukturyzacji, można mieć uzasadnione obawy co do zasadności polskiego wniosku i pozytywnej decyzji Komisji. Chodzi zwłaszcza o możliwość odsprzedaży przez SRK przejętych kopalń po ich faktycznym zrestrukturyzowaniu polegającym na ograniczeniu kosztów zatrudnienia i przejęciu zobowiązań finansowych. Zgodnie bowiem z decyzją Rady pomoc publiczna może być uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym tylko w przypadku, gdy prowadzi do zamykania kopalń lub gdy jest skierowana na pokrycie kosztów nadzwyczajnych, jakie powstaną w wyniku zamykania poszczególnych jednostek produkcyjnych węgla. Tymczasem w polskim przypadku dopuszcza się możliwość dalszego funkcjonowania kopalń, które w sposób oczywisty będą w stanie kontynuować swoją działalność tylko i wyłącznie na skutek restrukturyzacji, której koszty zostaną pokryte z funduszy publicznych.

Radosław Wasiak, doradztwo dla sektora energetycznego kancelarii Wardyński i Wspólnicy