Dobre praktyki w zwalczaniu korupcji i przekupstwa w sektorze prywatnym
13 lipca 2012 roku w Warszawie przedstawiciele 30 państw dyskutowali na temat możliwości przeciwdziałania korupcji, przekupstwu i oszustwom popełnianym przez podmioty sektora prywatnego.
Konferencja „Preventing fraud, corruption and bribery committed by or through legal entities” została zorganizowana przez holenderski Asser T.C.M. Instituut oraz Polski Instytut Stosunków Międzynarodowych. Była ona elementem szerszego projektu zmierzającego do stworzenia zbioru dobrych praktyk („best practices”) w przeciwdziałaniu korupcji w sektorze prywatnym. Pierwszym etapem tego projektu było opracowanie – na podstawie 30 raportów krajowych – ogólnego raportu porównawczego na temat stanu prawnego oraz praktyki zwalczania korupcji, oszustw i przestępczości zorganizowanej. Polski raport został przygotowany przez Dominikę Stępińską-Duch oraz Aleksandrę Stępniewską z Zespołu Rozwiązywania Sporów i Arbitrażu kancelarii Wardyński i Wspólnicy.
Problem korupcji nabiera szczególnego znaczenia w dobie kryzysu ekonomicznego, kiedy powszechność tego zjawiska rośnie. W Unii Europejskiej funkcjonują instytucje powołane specjalnie do zwalczania korupcji, jak np. OLAF (Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych), a także międzynarodowe i europejskie akty normatywne (m.in. Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji czy Decyzja Ramowa Rady 2003/568/WSISW w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym). Istnieją także mniej sformalizowane mechanizmy walki z korupcją, jak np. program compliance.
Szeroki wachlarz instrumentów służących zwalczaniu i przeciwdziałaniu korupcji nie daje niestety gwarancji pełnej skuteczności. Jedną z przyczyn jest brak implementacji lub niewłaściwa implementacja europejskich aktów normatywnych przez państwa członkowskie. Do tego dochodzi brak współpracy między krajowymi organami ścigania a organami ponadkrajowymi, do których właściwości należy zwalczanie korupcji. Problemem są też różnice organizacyjne: system zwalczania działań szkodzących finansowym interesom UE jest scentralizowany, a systemem walki z korupcją opiera się na idei decentralizacji.
Zbyt słaba jest też współpraca między sektorem publicznym, m.in. organami ścigania, a sektorem prywatnym. Znikomy jest udział sektora prywatnego w budowie i wdrażaniu mechanizmów zwalczania i przeciwdziałania korupcji, choć jak wynika z raportu Transparency International z 12 lipca 2012 r., aktywność sektora prywatnego w tym zakresie wzrasta. Przedsiębiorcy z sektora prywatnego rzadko zgłaszają też przypadki korupcji organom ścigania.
Dlatego też warto poszukiwać innych narzędzi przeciwdziałania korupcji, takich jak tzw. dobre praktyki.
Wypracowanie unijnego katalogu dobrych praktyk nie powinno sprowadzać się do zgromadzenia konkretnych praktyk, funkcjonujących w poszczególnych państwach. Niezbędne jest uwzględnienie kontekstu społeczno-kulturowo-ekonomicznego poszczególnych państw członkowskich oraz państw kandydujących.
Warto się też zastanowić, co należy rozumieć pod pojęciem dobrych praktyk, kiedy dobre praktyki stają się najlepszymi praktykami, jakie jest ich źródło oraz jak zapewnić skuteczność ich stosowania.
Best practices, najogólniej rzecz biorąc, to zespół technik i metod, które stosowane wraz z innymi mechanizmami okazały się najskuteczniejsze w procesie realizacji konkretnego celu. Wypracowanie takich praktyk jest efektem wiedzy i doświadczenia. Źródłem dobrych praktyk mogą być stosowane z powodzeniem rozwiązania tzw. soft law, czyli wewnętrzne regulacje nieopatrzone państwową sankcją prawną. Ich podstawą może być też powszechnie obowiązujące ustawodawstwo.
Przykładem może być treść wprowadzonego jesienią 2011 roku przepisu art. 5 pkt 2 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych pod groźbą kary. Przepis ten wskazuje, że przesłanką odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za przestępstwo popełnione przez np. członka zarządu spółki może być także niewłaściwa organizacja działalności, która nie zapobiegła popełnieniu przestępstwa. Ogólne sformułowanie tego przepisu może prowadzić do potraktowania go jako źródła prawnego obowiązku wprowadzania i stosowania programów compliance w podmiotach zbiorowych. Dotychczas stosowanie takich programów, służących przeciwdziałaniu i redukcji ryzyk związanych z korupcją, zależało tylko od dobrej woli spółki.
Istotne dla przeciwdziałania korupcji jest także umacnianie współpracy między sektorem prywatnym i publicznym. Warto także zapewnić efektywną informację o dobrych praktykach, narzędziach umożliwiających ich efektywne stosowanie oraz skutkach braku ich stosowania. Rozważenia wymaga także kwestia motywacji do zapobiegania korupcji, a także kwestia zaufania. W związku z ciągłymi zmianami środowiska ekonomiczno-społecznego trzeba również opracować mechanizmy rewizji wypracowanego katalogu dobrych praktyk.
Na tym etapie projektu najistotniejsze jednak wydaje się umożliwienie partycypacji przedstawicieli sektora prywatnego.
Aleksandra Stępniewska, Zespół Rozwiązywania Sporów i Arbitrażu kancelarii Wardyński i Wspólnicy
