Rynek właściwy dla hipermarketów | Co do zasady

Zmiany w wyznaczaniu rynku właściwego w sektorze handlu detalicznego artykułami konsumpcyjnymi na przykładzie decyzji Prezesa UOKiK nr DKK-4/2014 (Auchan/Real).

21 stycznia 2014 roku Prezes UOKiK wydała decyzję (nr DKK-4/2014) zezwalającą na nabycie przez Auchan Polska kilkudziesięciu hipermarketów Real od Grupy Metro. Zgoda UOKiK została wydana pod warunkiem wyzbycia się przez przejmującego przedsiębiorcę wszelkich praw na rzecz niezależnego inwestora w odniesieniu do 8 sklepów Real. Zgłoszona do UOKiK transakcja wpisuje się w listę przejęć i konsolidacji sektora sklepów wielkopowierzchniowych w Polsce i warta jest omówienia nie tylko z tego względu, że jest pierwszą decyzją warunkową wydaną w tym roku przez organ antymonopolowy. W decyzji tej Prezes UOKiK zmienił bowiem swoje dotychczasowe stanowisko w kwestii definiowania rynku właściwego w sektorze sprzedaży artykułów konsumpcyjnych codziennego użytku (AKCU) w tzw. nowoczesnym kanale dystrybucji, który tworzą sklepy wielkopowierzchniowe, tj. hipermarkety, supermarkety i dyskonty (sektor HSD). Warto prześledzić, jak zmieniło się podejście organu antymonopolowego do wyznaczania granic rynków właściwych w handlu detalicznym AKCU, a w szczególności w sektorze HSD.

Pojęcie rynku właściwego

Analizując wpływ koncentracji na stosunki gospodarcze i stan konkurencji, zgodnie z przepisami ustawy z 16 lutego o ochronie konkurencji i konsumentów, Prezes UOKiK stosuje kryterium testu istotnego ograniczenia konkurencji. Musi mianowicie stwierdzić, czy w wyniku zamierzonej koncentracji konkurencja na rynku nie zostanie w istotny sposób ograniczona, w szczególności przez powstanie lub umocnienie się pozycji dominującej na rynku (art. 18, 19 ust. 1 oraz 20 ust. 1 ustawy). Chodzi tu o „zmierzenie” siły rynkowej łączących się przedsiębiorców i stwierdzenie, czy zwiększony w wyniku koncentracji potencjał spowoduje negatywnie doniosłe skutki dla konkurencji. Aby dokonać takiej analizy, w pierwszej kolejności niezbędne jest wyznaczenie rynku lub rynków, na które oddziałuje dana koncentracja. Narzędziem analitycznym, którym posługuje się organ antymonopolowy w ocenie zachowań przedsiębiorców, jest pojęcie rynku właściwego¹.

Ustawa definiuje rynek właściwy jako rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty (rynek produktowy) oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji (rynek geograficzny) (art. 4 pkt 9 ustawy).

Definicja kładzie nacisk na dwa najbardziej istotne elementy rynku właściwego, tj. na jego aspekt produktowy (asortymentowy, z uwzględnieniem substytucyjności produktów) oraz na jego granice przestrzenne – aspekt geograficzny. Pełna analiza rynku nie jest jednak możliwa bez badania czynników dodatkowych będących dopełnieniem granic produktowych i geograficznych. Przede wszystkim można tu wskazać na aspekt czasowy rynku właściwego, istotny w szczególności w sprawach koncentracyjnych, ponieważ ocena zamiaru koncentracji przez Prezesa UOKiK ma charakter analizy prognostycznej, tj. przewidującej skutki dla konkurencji na danym rynku. Jest to analiza ex ante, która nie tylko powinna opisywać aktualny stan rynku właściwego, ale także uwzględniać dające się przewidzieć zmiany, jakie mogą wystąpić na analizowanym rynku w kilkuletniej perspektywie (np. zmiany struktury rynku, fazy jego rozwoju, intensywności konkurencji czy możliwości nowych wejść na rynek). Istotną rolę odgrywa również ustalenie, jakiemu szczeblowi produkcji i dystrybucji przyporządkowany zostanie dany rynek (czy będzie to np. rynek produkcji i sprzedaży, rynek sprzedaży hurtowej czy sprzedaży detalicznej)² oraz ustalenie jego pełnej struktury podmiotowej (zarówno po stronie popytu, jak i podaży).

Rynek właściwy w decyzji z 21 stycznia 2014 r. nr DDK-4/2014 (Auchan/Real)

Uczestnicy koncentracji (Auchan i Real) to przedsiębiorcy prowadzący działalność w zakresie sprzedaży detalicznej AKCU. Sprzedaż realizują w obiektach wielkopowierzchniowych, Auchan w hipermarketach i supermarketach, a Real tylko w hipermarketach. Hipermarkety, supermarkety, a także sklepy dyskontowe wchodzą w skład nowoczesnego kanału dystrybucji, który w dotychczasowym orzecznictwie Prezesa UOKiK odróżniany jest od tzw. kanału tradycyjnego (który tworzą z kolei mniejsze punkty sprzedaży detalicznej, sklepy specjalistyczne oraz bazary).

Organ antymonopolowy w omawianej decyzji wskazał następujące cechy charakterystyczne dla sektora HSD, odróżniające go od sektora tradycyjnego:

• wielkość powierzchni handlowej – od kilkuset m² (sklep dyskontowy, supermarket) do nawet kilku tysięcy m² (hipermarkety)³;
• szeroki wachlarz produktowy z wielu grup asortymentowych;
• samoobsługowy charakter placówek;
• przynależność do sieci handlowej w większości przypadków o charakterze krajowym (co zapewnia większą siłę nabywczą), a co za tym idzie oferowanie niskich cen produktów (w tym produkty sprzedawane pod marką własną), prowadzenie różnego rodzaju promocji, programy lojalnościowe (wymiana punkty na towary);
• położenie sklepów w miejscach umożliwiających dobry dojazd samochodem czy komunikacją miejską, często w dobrze wypromowanych centrach czy galeriach handlowych, gdzie obok funkcjonują inne punkty usługowe np. restauracje, kina, banki czy sklepy odzieżowe;
• wydłużone godziny otwarcia sklepów (często do 22.00 czy 23.00, niekiedy całodobowo), również w dni wolne od pracy.

Rynek produktowy

W dotychczasowych decyzjach (od 2002 roku⁴) rynek sprzedaży detalicznej AKCU w zakresie działalności sklepów wielkopowierzchniowych był definiowany jako rynek HSD (nowoczesny kanał dystrybucji).

W omawianej decyzji Prezes UOKiK po raz pierwszy⁵ wyodrębniła dodatkowy rynek właściwy w ramach HSD: chodzi o rynek sprzedaży detalicznej AKCU przez hipermarkety.

Organ antymonopolowy wskazał, że cechą charakterystyczną rynku HSD jest również występująca tam asymetryczność konkurencji. Polega ona na tym, że większe formaty wywierają presję konkurencyjną na formaty mniejsze, z kolei wpływ mniejszych formatów (dyskonty, supermarkety) na formaty większe (hipermarkety) jest ograniczony. W sprawie Auchan/Real Prezes UOKiK stwierdziła, że istnieje działanie konkurencyjne bądź substytucja skierowana w jedną stronę: supermarkety i dyskonty muszą się liczyć z presją konkurencyjną ze strony hipermarketów (same zaś spotykają się jedynie z ograniczoną konkurencją ze strony innych podmiotów).

W efekcie Prezes UOKiK rozpatrywała wpływ zamierzonej koncentracji na dwa rynki produktowe:

• tradycyjnie wyodrębniany rynek sprzedaży detalicznej AKCU przez HSD (z punktu widzenia oceny wpływu koncentracji na supermarkety i dyskonty) oraz
• rynek sprzedaży detalicznej AKCU przez hipermarkety (z punktu widzenia oceny wpływu koncentracji między hipermarketami).

Rynek geograficzny

W utrwalonej linii orzeczniczej Prezesa Urzędu przyjmuje się, że rynek geograficzny, właściwy dla sprzedaży detalicznej AKCU prowadzonej przez placówki HSD jest rynkiem lokalnym. W związku z tym w koncentracjach z udziałem przedsiębiorców prowadzących sieci sprzedaży HSD zawsze rozpatruje się szereg rynków lokalnych obejmujących swoim zasięgiem obszar położony w pobliżu każdego sklepu wielkopowierzchniowego. Początkowo (powołując się na orzecznictwo Komisji Europejskiej) wskazywano, że rynki lokalne powinny być ograniczone promieniem maksymalnie 30 minut jazdy samochodem od danego sklepu⁶. W kolejnych decyzjach Prezes UOKiK, powołując się na badania przeprowadzone przez organy antymonopolowe w innych jurysdykcjach (Niemcy, Wielka Brytania) oraz na aktualne decyzje Komisji, wskazywała, że powinno się rozpatrywać rynki lokalne jako obszary położone w promieniu zarówno 20, jak i 30 minut jazdy samochodem do danego sklepu⁷. Podkreślano przy tym, że ocena poszczególnych rynków powinna być przeprowadzona indywidualnie, po uwzględnieniu czynników lokalnych.

W decyzji Auchan/Real wyznaczono rynki lokalne obejmujące swoim zasięgiem obszar położony w promieniu wyłącznie do 20 minut jazdy samochodem do placówki handlowej.

Analizując dotychczasowe orzeczenia Prezesa UOKiK dotyczące sprzedaży detalicznej AKCU przez sklepy wielkopowierzchniowe, można zauważyć wyraźną tendencję organu antymonopolowego do coraz węższego definiowania właściwego rynku produktowego, zarówno pod względem produktowym, jak i geograficznym. Czy dalszy rozwój sektora HSD w Polsce sprawi, że Prezes UOKiK utrzyma definicję rynku przyjętego w decyzji Auchan/Real, czy też spowoduje dalszą redukcję zakresu rynków właściwych? Pokaże przyszłość.

Andrzej Madała, Zespół Prawa Konkurencji kancelarii Wardyński i Wspólnicy

____________________________________________________

¹ Por. S. Drozd [w:] A. Bolecki, S. Drozd, S. Famirska, M. Kozak, M. Kulesza, A. Madała, T. Wardyński, Prawo konkurencji, LexisNexis Polska, Warszawa 2011, s. 57 i nast.

² Te same towary lub usługi mogą funkcjonować w ramach odrębnych rynków produktowych w zależności od tego, w jakich ilościach, warunkach i okolicznościach oraz w powiązaniu z jakimi innymi towarami lub usługami oferowane są odbiorcom. W oparciu o tego typu rozważania wyodrębnia się np. rynki cargo, hurtowe i detaliczne czy rynki produktów przeznaczonych dla odbiorców profesjonalnych. Za S. Drozd, tamże, s. 65.

³ W dotychczasowym orzecznictwie Prezesa UOKiK wskazywano, że sklepami wielkopowierzchniowymi są obiekty handlowe o powierzchni sprzedaży wynoszącej powyżej 350 m² lub 400 m² (zob. np. decyzje nr DOK-143/2006, Tesco/LeaderPrice oraz DKK-76/2008, JMD/Plus). W decyzji DKK-4/2014 Prezes UOKiK przyjął, że hipermarketami są placówki handlowe o powierzchni co najmniej 2000 m², wskazując jednocześnie, że średnia powierzchnia hipermarketu w Polsce w 2013 r. wynosiła ok. 5500 m².

⁴ Przed 2002 r. Prezes UOKiK definiował rynek sprzedaży detalicznej AKCU pod względem podmiotowym jeszcze szerzej, zaliczając do niego wszystkie obiekty handlowe od małych sklepów osiedlowych do dużych obiektów wielkopowierzchniowych (HSD) włącznie, zob. np. decyzję nr 59/2001 z 21 września 2001 r. w sprawie Auchan/Billa.

⁵ Asymetryczność rynku HSD była rozważana przez organ antymonopolowy już we wcześniejszych decyzjach, zob. np. decyzję nr DKK-161/z 15 grudnia 2011 r., JMD/Zatoka.

⁶ Por. np. decyzje: nr DDF-56/2002 z 30 października 2002 r., Ahold/JMD, nr DOK-30/2005 z 1 kwietnia 2005 r. z 1 kwietnia 2005 r., Real/Ahold, czy nr DOK-143/2006 z 21 listopada 2006 r., Tesco/LeaderPrice.

⁷ Por. decyzję z 28 czerwca 2007 r. nr DOK-86/2007, Carrefour/Ahold oraz decyzję z 15 grudnia 2011 r. nr DKK-161/2011, JMD/Zatoka.