Rola i zadania adwokatury w czasach kryzysu społeczeństwa obywatelskiego | Co do zasady

W czasach, gdy adwokaturze grozi utrata społecznego zaufania, szczególnego znaczenia nabiera wybór jej władz. Misję integracji zawodu należy powierzyć człowiekowi, który ma poczucie odpowiedzialności za przyszłość polskiego społeczeństwa obywatelskiego.

Idea demokratycznego państwa prawa jest nierozerwalnie związana z istotą społeczeństwa obywatelskiego, tj. społeczeństwa połączonego wzajemnym zaufaniem obywateli podejmujących w dobrej wierze działania na rzecz dobra wspólnego, niezależnie od różnych interesów poszczególnych grup tych obywateli. Wspólnota interesów w społeczeństwie obywatelskim jest funkcją podstawowej wartości, jaką jest godność człowieka. Demokratyczne państwo prawa, jako zespół instytucji prawnych i administracyjnych, stanowi system mający zapewniać poszanowanie tej godności. Adwokatura jako element organów wymiaru sprawiedliwości ma chronić wszystkie prawa społeczności i jej obywateli przed nadużyciami, które w końcowym efekcie zawsze upokarzają godność człowieka. Aby zadania te wypełniać, adwokatura jest poddana surowym rygorom etycznym i wyposażona w atrybut niezależności. Niezależność ta nie jest przywilejem adwokatów, lecz ich obowiązkiem. Musi realizować się w płaszczyźnie intelektualnej i instytucjonalnej.

Żeby móc zachować tę niezależność, niezbędna jest zawodowa jedność, czyli integracja wszystkich adwokatów wokół jednego celu, który jest istotą zawodu. Celem tym jest ochrona praw społeczności i jej poszczególnych obywateli przed nadużyciami ze strony władzy oraz współobywateli nadużywających przysługujących im praw. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku elementem koniecznym i niezbędnym do wykonywania zawodu jest zaufanie, jakim społeczność i jej obywatele obdarzają adwokatów i adwokaturę. Zaufanie to jest swoistego rodzaju mandatem, którego społeczeństwo obywatelskie udziela adwokaturze, a klient adwokatowi. Mandat ten legitymuje nasze wszystkie działania zawodowe.

Kryzys społeczeństwa obywatelskiego w świecie postpolitycznym to przede wszystkim kryzys instytucji społeczeństwa obywatelskiego, takich jak media, partie polityczne i samorządy lokalne. Nie wdając się w szczegółowe socjologiczne analizy, można gołym okiem zauważyć, że komercjalizacja życia społecznego doprowadziła do sytuacji, w której osoby wykonujące funkcje w ramach instytucji społeczeństwa obywatelskiego sprzeniewierzyły się przydzielonej im misji. Media nie informują i nie edukują, lecz manipulują negatywnymi emocjami w celu zwiększenia sprzedawalności. Partie polityczne utraciły przymiot użyteczności społecznej, stając się grupami realizującymi własny interes ekonomiczny. Adwokatura zaś w wielu przypadkach zdezintegrowała się, formując małe grupy realizujące swoje własne i wzajemnie sprzeczne interesy ekonomiczne. Efektem tej dezintegracji jest niebezpieczeństwo utraty przez adwokaturę jej społeczno-obywatelskiego charakteru.

Dobrą ilustracją tej dezintegracji są „demokratyczne” wybory władz instytucji samorządowych, które zaczęły przypominać wybory parlamentarne. Istotą działania samorządu i wyłaniania władz jest konsens osiągany pomiędzy członkami zawodu charakteryzującymi się poczuciem odpowiedzialności za wypełnianie misji mającej na celu zachowanie ciągłości istnienia społeczeństwa obywatelskiego. Organizowanie się adwokatów w grupy przypominające partie polityczne, które prowadzą kampanie wyborcze swoich reprezentantów, jest wynaturzeniem powodującym skuteczną dezintegrację zawodu, która pozbawia instytucję adwokatury zaufania społecznego i w konsekwencji uniemożliwia wypełnianie misji z powodu utraty mandatu.

Adwokatura nie potrzebuje wyborów na kształt wyborów do parlamentu, tylko konsensu swoich członków, który doprowadzi do wyłonienia grupy osób dających rękojmię utrzymania niezależności zawodu i pewność kontynuacji misji. Możliwe jest to w wyniku rzeczowej i stałej dyskusji nad określeniem konkretnych zadań stojących przed samorządem w kontekście zmian społeczno-politycznych. Celem tych zadań musi być zaś budowa zaufania społecznego oraz utrzymanie niezależności w celu skutecznej ochrony praw społeczeństwa obywatelskiego i jego obywateli.

Dlatego wydaje się dziś konieczne wyłonienie lidera, którego kompetencje zawodowe, motywacje oraz dokonania uzasadnią powierzenie mu misji integracji zawodu pomimo wszystkich różnic, jakie nas dzisiaj dzielą. Integracja ta opierać się musi o jeden jedyny wspólny mianownik, jakim jest poczucie odpowiedzialności za przyszłość polskiego społeczeństwa obywatelskiego. Jestem przekonany, że tę misję należy powierzyć Mikołajowi Pietrzakowi.

Mikołaj Pietrzak to człowiek o nieskazitelnej postawie etyczno-moralnej. Od wielu lat w swojej działalności zawodowej i społecznej bezinteresownie poświęcił się szerzeniu idei państwa prawa i ochronie praw człowieka. Ma też duże doświadczenie w pracy z samorządem zawodowym. Od 2010 roku jest Przewodniczącym Komisji Praw Człowieka Naczelnej Rady Adwokackiej. W latach 2007-2009 był koordynatorem programu „Prawa człowieka a rozliczenia z przeszłością” prowadzonego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka, poświęconego badaniu konstytucyjności instrumentów lustracyjnych oraz innych instytucji prawnych służących rozliczeniu z przeszłością w okresie transformacji.

Jego postawa moralna, doświadczenie zawodowe i samorządowe doskonale predestynują go na funkcję dziekana warszawskiej izby.

Nie obawia się podejmowania spraw trudnych i kontrowersyjnych, a dotyczących obrony praw jednostki przed aparatem rządowym. Taką sprawą jest podjęcie się reprezentowania więzionego w Guantanamo Adb Rahim Al-Nashiriego w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez Prokuraturę Apelacyjną w Warszawie, dotyczącym działalności tajnych więzień CIA na terenie Polski, torturowania znajdujących się w nich więźniów i przekroczenia uprawnień przez polskich funkcjonariuszy.

Współpracuje z wieloma organizacjami pozarządowymi, w tym z HFPC i jest zaangażowany w udzielanie pomocy prawnej pro bono.  Jest człowiekiem o szerokich horyzontach i aktywnie działa w wielu międzynarodowych organizacjach prawniczych takich jak European Criminal Bar Association, National Association of Criminal Defense Lawyers w Stanach Zjednoczonych oraz Legal Experts Advisory Panel stworzony w ramach organizacji Fair Trials International. Występował w wielu postępowaniach przed Sądem Najwyższym i Trybunałem Konstytucyjnym, jak również przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu. Był też stałym przedstawicielem polskiej adwokatury przy Radzie Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE) w Komisjach: Prawa Człowieka oraz Stała Delegacja przy Trybunale w Strasburgu.

Potrafi łączyć, a nie dzielić i może uda mu się przywrócić adwokaturze tak potrzebny jej szacunek ze strony społeczeństwa i opinii publicznej.