Nowe zasady uznawania za obywatela polskiego są zgodne z konstytucją
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy rozszerzające zakres przesłanek uznania za obywatela polskiego są zgodne z art. 137 Konstytucji.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 stycznia 2012 r., sygn. akt Kp 5/09
Przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego był wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o zbadanie w trybie tzw. kontroli prewencyjnej (tj. przed podpisaniem przez prezydenta ustawy uchwalonej przez sejm i senat) zgodności z Konstytucją przepisu art. 30 ustawy z 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim („nowa ustawa”) w zakresie, w jakim przepis ten rozszerza zakres przesłanek uznania za obywatela polskiego, określony w art. 137 Konstytucji.
Zgodnie z art. 34 ust. 1 Konstytucji obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi oraz w innych przypadkach określonych w ustawie. Z kolei stosownie do treści art. 137 Konstytucji obywatelstwo polskie nadaje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.
Obowiązująca dotychczas ustawa z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz.U. z 2000 r., Nr 28, poz. 353 z późn. zm., „stara ustawa”) poza przypadkami nadania obywatelstwa przewiduje możliwość uznania za obywatela polskiego osoby o nieokreślonym obywatelstwie lub nieposiadającej żadnego obywatelstwa (bezpaństwowca), a także nabycie obywatelstwa m.in. przez cudzoziemca pozostającego od co najmniej 3 lat w związku małżeńskim z obywatelem polskim i zamieszkującego terytorium Polski, pod warunkiem dopełnienia określonych obowiązków.
Zgodnie z art. 30 ust. 1 nowej ustawy znacznemu rozszerzeniu miałby z chwilą jej wejścia w życie ulec katalog sytuacji, w której możliwe byłoby uznanie za obywatela polskiego.
Uzasadniając swoje stanowisko, wnioskodawca wskazał, że nadawanie obywatelstwa polskiego przez prezydenta stanowi zasadę konstytucyjną wyrażoną w art. 137 Konstytucji i traktowane jest jako tradycyjne uprawnienie głowy państwa. Tym samym, zdaniem wnioskodawcy, inne przypadki nabycia obywatelstwa, o których mowa w art. 34 ust. 1 Konstytucji, należy traktować jako wyjątek od zasady, wymagającej dla uzyskania obywatelstwa jego nadania przez prezydenta. Tymczasem zawarty w art. 30 ust. 1 nowej ustawy katalog okoliczności uzasadniających uznanie obywatelstwa nosi znamiona alternatywnej względem prerogatywy prezydenta instytucji, nie zaś wyjątku od reguły, w świetle której o nadaniu obywatelstwa decyduje prezydent.
Orzekając o zgodności art. 30 ust. 1 nowej ustawy z art. 137 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że zarówno Konstytucja, jak i nowa ustawa traktują nadanie obywatelstwa polskiego jako uroczysty, władczy i jednostronny akt głowy państwa, skutkujący włączeniem cudzoziemca do polskiej wspólnoty państwowej. Postanowienie prezydenta w sprawie nadania obywatelstwa ma charakter uznaniowy, bowiem żaden z powołanych aktów normatywnych nie uzależnia skuteczności takiego nadania od spełnienia jakichkolwiek przesłanek. Podobnie nie został przewidziany tryb odwoławczy w stosunku do takiego postanowienia.
A contrario, uznanie za obywatela polskiego, o którym mowa w kwestionowanym art. 30 ust. 1 nowej ustawy, jest dokonywane w drodze decyzji administracyjnej, podejmowanej przez wojewodę na wniosek cudzoziemca, wyłącznie w przypadkach enumeratywnie wskazanych w nowej ustawie. Tym samym decyzja w przedmiocie uznania za obywatela nie ma charakteru uznaniowego, lecz związany, bowiem organ administracji jest zobowiązany ją podjąć, jeżeli spełnione są wymienione w nowej ustawie warunki, a jednocześnie nie zachodzą (również określone w ustawie) okoliczności uzasadniające odmowę uznania. Co istotne, decyzja w przedmiocie uznania za obywatela, podobnie jak każda decyzja administracyjna, podlega kontroli instancyjnej, czy ostatecznie sądowej.
W konsekwencji nadanie obywatelstwa i uznanie za obywatela stanowią dwa odrębne sposoby uzyskania polskiego obywatelstwa. Uznanie za obywatela można by uznać za instytucję konkurencyjną względem konstytucyjnej instytucji nadania obywatelstwa jedynie wówczas, gdyby zostało ukształtowane jako akt o charakterze uznaniowym lub gdyby warunki uzależniające uznanie za obywatela miały charakter pozorny. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego takich zastrzeżeń nie można sformułować w odniesieniu do nowej ustawy, bowiem przesłanki określone w art. 30 ust. 1 mają charakter enumeratywny i obiektywny.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że sposób uregulowania instytucji uznania za obywatela w nowej ustawie należy uznać za przejaw tzw. otwartej wizji polskiego obywatelstwa.
Równocześnie jednak, zdaniem Trybunału, przedmiotem odrębnej dyskusji może być to, czy przesłanki nabycia obywatelstwa, określone w art. 30 ust. 1 nowej ustawy, nie nakładają na cudzoziemców zbyt niskich wymagań w przypadku ubiegania się o polskie obywatelstwo. Trybunał zauważył bowiem, że wśród tych przesłanek brakuje takich, które pozwalałyby w każdym indywidualnym przypadku oceniać stopień zintegrowania danego cudzoziemca z polską społecznością i kulturą, jak również stopień przyswojenia wartości konstytucyjnych. Wskazane wątpliwości nie zostały jednak podniesione we wniosku o zbadanie konstytucyjności omawianego przepisu, a tym samym wnioskodawca nie sformował tego rodzaju zarzutu i nie wskazał wzorców konstytucyjnych umożliwiających Trybunałowi kontrolę w tym zakresie.
Maciej Szewczyk, Grupa Transakcyjna kancelarii Wardyński i Wspólnicy
