Elektroniczna rejestracja przebiegu rozpraw sądowych
Wprowadzenie nowych zasad rejestracji przebiegu rozpraw sądowych spowoduje szereg zmian w sposobie funkcjonowania sądów, stron i ich pełnomocników.
Kwestie wprowadzenia i funkcjonowania elektronicznego protokołu, służącego rejestracji przebiegu rozpraw sądowych, zostały uregulowane w ustawie z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2010 r. Nr. 108, poz. 684) oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 sierpnia 2011 r. w sprawie zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku z przebiegu posiedzenia jawnego (Dz. U. z 2011 r., Nr 175, poz. 1046).
Przepisy te obowiązują od ubiegłego roku, a obecnie kończy się proces wyposażania sądów okręgowych i apelacyjnych w odpowiednią aparaturę techniczną umożliwiającą nagrywanie dźwięku i obrazu. Już teraz niektóre sądy rejestrują przebieg rozpraw, a w najbliższym czasie będzie to możliwe w każdym sądzie okręgowym i apelacyjnym. Wprowadzenie elektronicznej rejestracji przebiegu rozpraw w sądach rejonowych zostało rozłożone na kilka lat z uwagi na dużą liczbę tych sądów oraz koszty związane z wdrożeniem systemu w całym kraju. Nagrywaniu podlegać będą sprawy cywilne i gospodarcze.
Wprowadzenie elektronicznego protokołu rozpraw tylko w sądach okręgowych i apelacyjnych może powodować pewne komplikacje, jednakże tylko do czasu wprowadzenia takiego sposobu rejestracji przebiegu rozpraw w całym kraju. Przykładowo zgodnie z nowymi regulacjami, jeżeli jest to niezbędne dla zapewnienia prawidłowego orzekania w sprawie, prezes sądu na wniosek przewodniczącego może zarządzić sporządzenie transkrypcji odpowiedniej części protokołu sporządzonego za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk. W takim przypadku transkrypcja stanowi jedynie załącznik do protokołu, nie jest protokołem rozprawy, którym pozostaje w dalszym ciągu nagranie dźwięku lub obrazu. Przepisy nie precyzują, kiedy spełniona jest przesłanka niezbędności zapewnienia prawidłowego orzekania w sprawie, jednakże jako przykład można przytoczyć sytuację, w której sprawa jest przekazywana przez sąd do innego sądu (np. przez sąd okręgowy do sądu rejonowego), w którym nie ma technicznych możliwości nagrywania bądź odtwarzania obrazu lub dźwięku. W takim przypadku powstaje problem dostępności dla stron i sądu do treści protokołów rozpraw nagranych przed sądem okręgowym. Sąd rejonowy nie ma bowiem na przykład technicznych możliwości wydania stronom kopii protokołu (w formie nagrania dźwięku), a transkrypcja sporządzona w sądzie okręgowym nie może zastępować protokołu, którym nie jest.
Wprowadzenie elektronicznej rejestracji przebiegu rozpraw zbiega się ze zmianami w procedurze cywilnej, które weszły w życie z dniem 3 maja 2012 r. Między innymi na podstawie tych ostatnich przepisów to sąd wyraża zgodę na złożenie przez strony pism przygotowawczych oraz decyduje o tym, jakie okoliczności mogą być w takich pismach poruszone. Złożenie pisma przygotowawczego bez zgody sądu skutkuje zaś zwrotem takiego pisma. W konsekwencji w tak ukształtowanej procedurze cywilnej wzrasta znaczenie oświadczeń i twierdzeń podnoszonych przez strony i ich pełnomocników w toku posiedzeń sądowych, a w zasadzie wzrasta znaczenie precyzyjnego odzwierciedlenia treści tych oświadczeń w protokole rozprawy. W trakcie rozprawy strony i pełnomocnicy nie są bowiem ograniczeni w możliwości podnoszenia twierdzeń i oświadczeń, a zatem to rozprawa sądowa umożliwi prezentowanie stanowiska w sprawie w sposób zupełny. Twierdzenia podniesione w trakcie rozprawy mogą zostać następnie rozwinięte w złożonym po rozprawie załączniku do protokołu rozprawy.
Dotychczas obowiązujący sposób protokołowania przebiegu rozpraw sądowych nie odzwierciedlał rzeczywistego ich przebiegu oraz nie skutkował zgromadzeniem wszystkich twierdzeń i oświadczeń składanych przez strony lub ich pełnomocników. Treść protokołu rozpraw sprowadzała się w zasadzie do zbioru zdań, często wyrwanych z kontekstu, i nie zawierała pytań zadawanych w trakcie przesłuchania świadkom, stronom czy też biegłym. Możliwość nagrania dźwięku i obrazu z przebiegu rozprawy da sądowi i stronom gwarancję uwzględnienia wszelkich okoliczności, które były przedmiotem rozważań w toku procesu; spowoduje jednak, że na stronach i ich pełnomocnikach będzie spoczywał obowiązek jeszcze lepszego przygotowania się do rozprawy.
Oczywiście pojawiają się różne wątpliwości związane z wprowadzeniem elektronicznego protokołu, na przykład czy nowe zasady nie poskutkują wydłużeniem i skomplikowaniem pracy sądów i pełnomocników z tej przyczyny, że zapoznanie się z protokołem będzie wymagało więcej czasu. Być może w niektórych okolicznościach wątpliwości te mogą okazać się uzasadnione, jednakże wprowadzenie nowych technologii do procedury cywilnej niewątpliwie zwiększy transparentność procesu i wartość osobowego materiału dowodowego, a w konsekwencji również zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości.
Leszek Zatyka, kancelaria Wardyński i Wspólnicy
